Ruiny budowli na wysokim skalisty wzgórzu. Prawdopodobnie są to ruiny niewielkiego zameczku rycerskiego, z którego zachowały się fragmenty murów obwodowych oraz domu mieszkalnego. Według katalogu zabytków był tu kościół św. Krzyża, a następnie zbór ariański, spalony przez Szwedów w 1655 roku i odbudowany w XVIII wieku.
Ruiny zamku królewskiego znajdują się na odosobnionej górze nad Dunajcem, obok miasta. Gród istniał tu już w 1288 roku, a następnie zamek – siedziba burgrabiego, wzmiankowany w latach 1356 i 1363. Prawdopodobnie zamek został zbudowany w pierwszej ćwierci XIV wieku, a więc przed założeniem miasta ufortyfikowanego przez Kazimierza Wielkiego, i usytuowany w ważnym miejscu przy drodze prowadzącej wzdłuż Dunajca z Krakowa do Sącza. W roku 1327 występuje po raz pierwszy komora celna w Czchowie dla towarów wiezionych z Węgier do Krakowa. Do niedawna jedyną widoczną pozostałością po zamku była wieża cylindryczna zbudowana z kamienia łamanego, na planie koła o średnicy zewnętrznej około 12 metrów i wysokości 20 m. Zewnętrzna odsadzka (4 m nad ziemią) i umieszczenie nad nią otworu wejściowego upodobniają wieżę do głównych wież zamków w Będzinie i Iłży. W górnej kondygnacji były widoczne jeszcze przed stu laty ślady ośmiobocznego zwieńczenia oraz strzelnice o wąskich wylotach. W roku 1928 podjęto prace konserwatorskie i wtedy wieża została przykryta stropem żelbetowym. Prace wykopaliskowe prowadzone przez Andrzeja Żakiego w latach 1966-67 odkryły zasypane gruzem mury obwodowe zamku murowanego oraz fragmenty fundamentów domu mieszkalnego, znajdującego się na północny wschód od wieży. Można określić układ przestrzenny zamku jako założenie nieregularne na planie wydłużonego wieloboku, z zamknięciem obejścia wolno stojącej wieży murami obwodowymi od strony południowej. Dlatego też powstał w tej części zamku nieregularny występ z ogólnego układu. W północno-wschodniej części zamku znajdował się jednotraktowy, zapewne dwuizbowy dom mieszkalny. Odsłonięty również został w południowym murze obwodowym otwór wejściowy będący bramką czy też furtką. Można przypuszczać, że główna brama wjazdowa do zamku znajdowała się w murze północnym.
Ruiny zamku królewskiego znajdują się na wysokiej górze (588 m. n.p.m.), na lewym brzegu Dunajca. W XIII w. był tu prawdopodobnie gród broniący przeprawy przez Dunajec i ważnej drogi z Węgier. Nie można ustalić, czy w końcu XIII w. istniał już zamek murowany. Według przekazów Janka z Czarnkowa i Długosza zamek został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego. W poźniejszych czasach rozbudowywano go i przerabiano. W XVII w. był siedzibą starosty. Według lustracji z roku 1616 składał się przygródka, czyli zamku niższego, oraz z zamku właściwego położonego na najwyższym skalnym wzniesieniu. W roku 1651 został opanowany przez Aleksandra Kostkę-Napieralskiego, przywódcę powstania chłopskiego na Podhalu, ale niebawem zdobyty przez wojska królewskie. Około 1790 roku opuszczony, a po roku 1811 zaczęto go burzyć dla uzyskania materiału do budowy gorzelni w pobliskim folwarku. W końcu XIX wieku stan ruin był bardzo zły. W latach powojennych przeprowadzono częściową konserwację murów zamkowych. Pierwotny zamek z XIV wieku znajdował się na najwyższym wzniesieniu. Zbudowany był z kamienia, na planie nieregularnym wyraźnie przystosowanym do warunków terenowych. W części południowej stał przy murze obwodowym budynek mieszkalny jednotraktowy z dwiema izbami. Wjazd prowadził od zachodu przez mały dziedzińczyk i przez bramy ostrołukowe z zaworami. Pierwsza brama, dobrze zachowana, została w czasach nowożytnych zasłonięta wysoką wieżą. Na zamku niższym zachowały się fragmenty murów dawnej zabudowy. Metodyczne badania, które powinny być przeprowadzone, będą mogły ostatecznie ustalić zarys pierwotnego założenia oraz poszczególne etapy jego rozbudowy.
Zamek rycerski wybudowany na nizinie, na niewielkim wzniesieniu otoczony niegdyś fosą. Wzniesiony prawdopodobnie w latach 1470-80 przez Jakuba Dębińskiego, kasztelana krakowskiego, na planie nieregularnym, wymurowany z kamienia i cegły. Układ przestrzenny przedstawia się jako zespół jednotraktowych budynków związanych niewielkimi odcinkami murów i tworzących wewnętrzny dziedziniec, do którego prowadzi wejście umieszczone w ścianie północnej, z barokowym portalem z roku 1722. Dwa z tych budynków są ustawione przeciwlegle do siebie. Budynek zachodni ma na narożach dobrze zachowane wieloboczne wieżyczki nadwieszone na kamiennych wspornikach i osadzone na cylindrycznych trzonach. W budynku wschodnim są na piętrze dwa pomieszczenia: wielka sala i komnata z dwoma wykuszami w ścianach północnej i południowej. Do tego budynku przytykała dziś nie istniejąca dobudówka, z której zachowały się tylko fundamenty; być może była to kaplica zamkowa. Poszczególne budynki były połączone drewnianymi gankami. W zamku występuje bogata dekoracja rzeźbiarska wnętrz, wykuszów i wieżyczek, portale tzw. typu długoszowego, ozdobne obramienia okien oraz charakterystyczna dla XV wieku faktura ścian ceglanych zdobionych rombami z zendrówek. Właściwe umocnienia zamku obejmowały cały teren wzniesienia; miały zapewne formę częstokołu usytuowanego na krawędziach. Według Długosza było to castrum, ale już w XVI wieku nazywano ten zamek fortalitium, natomiast w opracowaniach z lat przed rokiem 1939 występował jako dwór obronny. W XVI w. częściowo przebudowany, otrzymał zewnętrzne tynki oraz dekorację agaffitową. Roboty konserwatorskie rozpoczęto w 1946 roku. Zamek w Dębnie jest wyjątkowo dobrze zachowanym przykładem rezydencji feudalnej z XV wieku. Przejawiły się tu zarówno tendencję do odmiennego aniżeli w średniowieczu ukształtowania budynków mieszkalnych, jak i ograniczenia obrony do zewnętrznych umocnień, przy czym pozostawiono zamek jako wolno stojący element całego założenia.
Pozostałości zamku królewskiego położone na skalistym wzgórzu nad rzeką Rabą. Zamek został zbudowany zapewne w XIV wieku, wymurowany z kamienia, na planie nieregularnym, przebudowany w 2 połowie XVI wieku, nie sprzężony z miastem. W 1961 roku rozpoczęto prowadzić prace badawcze pod kierunkiem Gabriela Leńczyka z Krakowa.
Pozostałości zamku rycerskiego położone na wzgórzu w dolinie Prądnika. Na tym wzgórzu w drugiej połowie XIV wieku znajdował się niewielki zameczek, zapewne murowany, wzniesiony jak można przypuszczać przez rodzinę Zaklików. W XV wieku zameczek ten wraz ze wsią stał się własnością mieszczanina Piotra Krupka i w posiadaniu jego rodziny pozostawał przez kilkadziesiąt lat. Następnie przeszedł do rąk rodziny Ługowskich. W 1 ćwierci XVI wieku został przebudowany i obecnie trudno jest ustalić zarys pierwotnego założenia. W XVIII wieku należał do rodzin Wodzickich, Dembowskich i Czapskich, które niewiele o niego dbały. W 1833 roku Klementyna z Tańskich Hoffmanowa podała, że zamek był „dobrze utrzymany i zamieszkany”. Zamek szesnastowieczny miał plan nieregularny, wyraźnie dostosowany do ukształtowania wzgórza, na którym był wzniesiony. Całe założenie obronne było otoczone murem i budynkiem bramnym z rustykowanym portalem prowadzącym od strony południowo-wschodniej. W części północnej stał zespół dwóch budynków, być może wzniesionych na miejscu wcześniejszego założenia. Budynek główny był podpiwniczony i miał piętro, nad którym być może znajdował się rząd strzelnic, zaznaczonych na rysunku z 1820 roku. Zachowały się w murach również fragmenty renesansowych obramowań okiennych.
Ruiny zamku Lipowiec w Babicach
Ruiny zamku biskupiego na wysokim zalesionym wzgórzu wysuniętym w dolinę Wisły, we wsi Babice. W roku 1242 Lipowiec stał się własnością biskupów krakowskich, którzy wznieśli gródek drewniano-ziemny. Budowę zamku murowanego należy łączyć z działalnością budowlaną biskupa Jana Muskaty. Lipowiec służył początkowo jako ośrodek administracji biskupiej, następnie jako więzienie. W pierwszej połowie XV wieku za czasów biskupa Zbigniewa Oleśnickiego został przebudowany, powtórnie po pożarze w roku 1629 przez biskupa Jakuba Zadzika. Wojny szwedzkie również spowodowały zniszczenia, ale w roku 1657 przeprowadzono roboty budowlane. Gruntowna przebudowa nastąpiła w połowie XVIII wieku. W roku 1789 zamek został zajęty przez wojska austriackie. Pożar w 1800 roku zniszczył dachy i stropy, jednakże zamek był częściowo zamieszkany aż do lat 1846-49, kiedy został zupełnie opuszczony. W 1959 roku przeprowadzono powierzchniowe badania. Prace konserwatorskie w latach 1961-68 doprowadziły do odsłonięcia murów i sklepień, uczytelnienia wnętrz, trwałego zabezpieczenia ruin i udostępnienia ich turystom. Zamek właściwy na szczycie wzgórza wzniesiono na planie wieloboku z małym dziedzińcem otoczonym budynkami mieszkalnymi, z wysoką wieżą cylindryczną wtopioną w zabudowania północno-wschodnie. Zamek otaczały mury obwodowe ze strzelnicami przystosowanymi do broni palnej w murze wschodnim, ostrzeliwującymi dojazd do zamku. Na przedzamczu założonym na nieregularnym planie znajdowały się zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Wjazd prowadził przez podzamcze, a dalej przez rozbudowane przedbramie i bramę wiodącą do wnętrza zamku. W zachowanych murach wyraźnie wyodrębnia się cylindryczna kamienna wieża należąca niewątpliwie do pierwotnego założenia zamku murowanego z przełomu XIII i XIV wieku. Nie można ustalić jak wyglądał jego układ przestrzenny, w jakim stopniu był uzależniony od wcześniejszych umocnień i czy wieża cylindryczna o wysokości zapewne 13 m. od poziomu dzisiejszego dziedzińca była pierwotnie wolno stojąca w pobliżu bramy, czy też związana z murami obwodowymi. Można przypuszczać, że zasadnicze znaczenie miała przebudowa w pierwszej połowie XV wieku. Zapewne wtedy zamek został ukształtowany na planie wieloboku z wyraźną tendencją do regularnego założenia w części zachodniej, gdzie być może były budynki mieszkalne. Wieża została wówczas nadbudowana i otrzymała trzy kondygnacje, z których dwie górne miały strzelnice umieszczone we wnękach. Strzelnice te były przystosowane do użycia broni palnej i skierowane w stronę dojazdu do zamku. Była to niewątpliwie próba modernizacji średniowiecznego systemu obrony. Wejście do zamku prowadziło na wyskości 12m, a poszczególne kondygnację były połączone krętymi schodami w grubości murów. Nie można dokładnie ustalić zakresu prac na zamku w XVII i XVIII wieku, które zapewne ograniczyły się do przebudowy budynków otaczających wewnętrzny dziedziniec.
Ruiny zamku rycerskiego na górze nad doliną Dunajca, na jego lewym brzegu. Zamek murowany zaczął wznosić zapewne w 1340 roku Spycimir, kasztelan krakowski, i przypuszczalnie zakończył przed 1352 rokiem. Zamek, wielokrotnie rozbudowywany, był do roku 1511 siedzibą możnowładczej rodziny Melsztyńskich z rodu Leliwitów. Drogą kupna stał się potem własnością Jordanów, w roku 1601 przeszedł do rąk Tarłów, w r. 1744 – Lanckorońskich. W roku 1771 został zajęty przez konfederatów barskich, ale zdobyty przez wojska rosyjskie uległ zniszczeniu i spłonął. W latach 1879-85 podjęto pierwsze prace zabezpieczające ruiny zamkowe. Ruiny zamku zajmują krawędź wzgórza i mają zarys wydłużonego (170 m) nieregularnego wieloboku. Na południowo-wschodnim krańcu są ruiny zabudowań mieszkalnych z wieżą wysuniętą na zewnątrz, wsparte skarpami, a na przeciwległym wznoszą się trzy ściany wysokiej wieży mieszkalnej (25m). Fragmenty zachowanych murów wskazują, że obydwa te elementy założenia przestrzennego były zamknięte jednym obwodem murów obronnych. Zamek Spycimira znajdował się przypuszczalnie na południowo-wschodnim krańcu późniejszego zespołu zamkowego. Zbudowany na planie nieregularnym miał powierzchnię około 1500 m2. Obejmował budynki mieszkalne, wieżę oraz cysternę, a w r.1362 powstała w obrębie murów kaplica zamkowa. Wieża stojąca na przeciwległym krańcu zamku rozbudowanego, datowana na przełom wieków XIV i XV, spełniała funkcję zarówno mieszkalną jak i militarną. Stanowiła ważny element obrony od strony zagrożenia. Była zbudowana z kamienia i cegły, na planie prostokątnym, o pięciu jednoprzestrzennych kondygnacjach. Dwie dolne kondygnacje i górna miały strzelnice o wylotach szczelinowych,trzecia i czwarta była wnętrzami mieszkalnymi. Wieżę otaczały regularnym zarysem mury zewnętrzne. Za nimi od strony północno-wschodniej znajdował się budynek bramny, przez który prowadził wjazd do zamku. W roku 1461 nastąpiła niemożliwa do dziś do określenia modernizacja umocnień obronnych zabezpieczających dostęp do murów od strony północnej, wykonana przez budowniczych husyckich, jak podają różne wzmianki. W XVI wieku całkowicie przebudowano najstarszą cześć zamku. Powstał ganek otaczający dziedziniec, świadczący o zabudowie jednotraktowej, a na pierwszym piętrze sale reprezentacyjne. W takim stanie zamek dotrwał do końca XVIII wieku.
Zamek rycerski na wysokiej skalistej górze (566 m.n.p.m.), na prawym brzegu Dunajca. Obiekt wybudowano w r. 1330 przez węgierską rodzinę Berzeviczych. W XIV w. znajdował się w granicach Węgier, w roku 1410 wraz z miastami spiskimi wrócił do Polski. W 1470 roku zdobyty przez Emeryka Zapolyę i przebudowany. W roku 1589 kupił zamek Jerzy Horwath z Palocsy, który w roku 1601 przebudował go, rozszerzył i otoczył przedzamcze zabudowaniami i bastejami. W rękach rodziny Horwathów zamek pozostawał do roku 1857, następnie przeszedł do Salomonów. W połowie XIX wieku spłonął podczas pożaru, lecz odbudowano go w 1861 roku. W 1920 roku ponownie znalazł się w granicach Polski. W 1949 roku po przeprowadzeniu zabezpieczeń konserwatorskich zamek dolny został przeznaczony na dom wypoczynkowy Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Zamek w Niedzicy składa się z ruin zamku głównego, pochodzącego niewątpliwie z XIV wieku, oraz z zamku dolnego, obecnie zamieszkanego, który powstał zapewne na miejscu pierwotnego przedzamcza. Zamek górny jest zbudowany z miejscowego kamienia, na planie nieregularnym przystosowanym do niewielkiej powierzchni szczytu góry (około 500 m2). Od strony zachodniej, to znaczy od strony zamku dolnego, znajdował się dom mieszkalny o potrójnym podziale wnętrz oraz wieża, która być może była wynikiem późniejszej przebudowy. Od strony północno-wschodniej na skraju cypla znajdowała się również zabudowa, zapewne o drugorzędnim znaczeniu. Wjazd do zamku prowadził skrajem występującej skały i dalej przez bramę umieszczoną od strony południowo-wschodniej. Zasadniczym elementem obrony były niewątpliwie warunki terenowe; znaczna wyniosłość i strome spadki skaliste dochodzące do 60 stopni, które uniemożliwiały dostęp pod mury zamkowe. Zamek dolny powstał prawdopodobnie na dziedzińcu przedzamcza, przebudowanym w latach 1470-87. Wzniesiono wówczas mury obwodowe, i być może, niektóre baszty oraz zabudowania mieszkalne, jednakże zasadniczą funkcją przedzamcza były usługi gospodarcze i stajnie z nową studnią. Przebudowa z przełomu wieku XVI i XVII zmieniła zasadniczo bryłę zamku dolnego. Na narożach murów obwodowych stanęły murowane basteje przystosowane do broni palnej, a na miejscu dawnych stajni w części zachodniej dziedzińca został zbudowany jednotraktowy, dwukondygnacjowy dom mieszkalny z krużgankiem. Wjazd do zamku prowadził przez narożną północno-zachodnią basteję. Wówczas mury i basteje zostały zwieńczone polską attyką renesansową. Od tego też czasu siedziba właścicieli mieściła się w dolnym zamku bastejowym, natomiast średniowieczny zamek górny zamieniał się powoli w ruinę.
Zamek królewski położony na nizinie w północno-zachodniej części miasta. Pierwotny zamek gotycki został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego, co poświadczają Janko z Czarnkowa i Długosz. Zapewne miał wieżę, bowiem rachunki królewskie z roku 1419 wspominają o pracach budowlanych przy wieży. Nie znane są umocnienia otaczające zamek kazimierowski. Obecny zamek został wzniesiony w latach 1550-71 przez budowniczego Tomasza Grzymałę został założony na planie kwadratu, z dziedzińcem otoczonym z czterech stron ogniś trzykondygnacjowymi, jednotraktowymi budynkami. Wjazd do zamku prowadził od strony południowo-zachodniej przez portal z roku 1552. Około roku 1637 wprowadzono piętrowe krużganki z trzema narożnymi klatkami schodowymi. W 1800 roku zostało zniesione najwyższe piętro we wszystkich czterech skrzydłach. Obecnie zamek jest użytkowany.
Ruiny zamku królewskiego na skarpie w widłach Dunajca i Kamienicy, położone w północno-zachodnim narożniku miasta, w obrębie jego fortyfikacji. Zamek powstał w latach 1350-60 za panowania Kazimierza Wielkiego, na miejscu grodu kasztelańskiego stojącego w obrębie umocnień miasta lokowanego w roku 1292. Murowany zamek miał charakter przede wszystkim mieszkalny, chociaż wiadomo, że istniała też wielka wieża zburzona dopiero w 1812 roku. Dom mieszkalny, piętrowy, znajdował się na linii murów obronnych. Na południe od niego rozciągało się przedzamcze gospodarcze. Nie wiadomo, w jaki sposób zamek był oddzielony od miasta. W drugiej połowie XV wieku przebywali na zamku synowie Kazimierza Jagiellończyka pod opieką Długosza i Kallimacha. W 1522 roku wybuchł pożar na zamku, ale gruntowna przebudowa nastąpiła dopiero po pożarze w roku 1611 i zapewne wówczas zamek otrzymał polskie attyki renesansowe. Po wielki pożarze w roku 1768 zamek ponownie odbudowano, lecz później zaborcze władze austriackie umieściły w nim składy wojskowe. W 1945 roku został wysadzony w powietrze, tak że tylko odsłonięcie fundamentów pozwoliłoby odtworzyć jego pierwotne założenia. Baszta Kowalska, oraz fragment murów z attykami, odbudowane w roku 1951, należały zapewne do fortyfikacji miejskich.
Ruiny zamku królewskiego na skalistym wzgórzu wapiennym, wznoszącym się ponad 36 m nad doliną Prądnika, na jego prawym brzegu. Zamek zbudował Kazimierz Wielki, co podają zarówno Janko z Czarnkowa i Długosz. W XV wieku występuje już starosta zamkowy. W pierwszej połowie XVI wieku zamek pozostawał przejściowo w rękach prywatnych. W połowie XVI wieku był ponownie królewszczyzną, a starostą został Jan Boner. Na początku XVII wieku starostwo otrzymał Mikołaj Koryciński herbu Topór, po nim w roku 1615 syn Mikołaj, kasztelan sądecki, który zamek odbudował (sejm w roku 1643 zwrócił mu wszystkie koszta z tym związane). Następnie starostą został syn jego, również Mikołaj, a po jego śmierci w roku 1651 Stefan Koryciński, kanclerz wielki koronny, który według lustracji z roku 1660 wystawił nowy dom mieszkalny na zamku. W połowie XVIII w. objęli Ojców Lubieńscy, a po nich Załuscy. Ostatnim polskim starostą był Teofil Załuski, który na zamku gościł króla Stanisława Augusta. W roku 1826 zamek został opuszczony i popadł w ruinę. W roku 1835 kupił Ojców na licytacji Wojciech Prendowski i około 1840 roku zlecił wykonanie projektu pełnej odbudowy zamku architektowi Franciszkowi Marii Lanciemu; projekt nie został zrealizowany. Następnie właścicielami byli Przeździeccy i Krasińscy. W roku 1893 przeprowadzono restaurację zamku. Zachowały się tylko fragmenty murów obwodowych, ruin budynków z XVII w., wielka ośmioboczna wieża, budynek bramny i resztki filarów mostowych. Powierzchnia zajęta przez ruiny wynosi przeszło 600 m2. Zamek został zbudowany z wapienia. Składa się z dwóch części; wschodnia założona jest na planie regularnego prostokąta, zachodnia ma kształt nieregularny, jest wyżej położona i skalista. Wjazd do zamku prowadzi od strony zachodniej przez most umieszczony na murowanych filarach i przez budynek bramny znajdujący się w pobliżu wieży. Główna wieża została wzniesiona na szczycie skały ponad 12 m nad poziomem dziedzińca i włączona w obwód muru. Zbudowana była z kamienia ciosowego, na planie ośmioboku, wewnątrz okrągła, czterokondygnacjowa, ze śladami pierwotnego zwieńczenia na wysokości 13 m.
Zamek królewski znajduje się na skalistym cyplu skalnym na doliną Prądnika. Pierwsza wzmianka o Pieskowej Skale pochodzi z 1315 roku i zapewne wtedy istniały umocnienia. Zamek murowany wzniósł Kazimierz Wielki jak podaje Długosz. W 1377 roku Ludwik Węgierski nadał zamek czasowo rodzinie Szafrańców. W 1444 roku zamek stał się własnością Piotra Szafrańca i w posiadaniu tej rodziny był aż do 1608 roku. Został rozbudowany w XV wieku. Najważniejsze przebudowy z lat 1542-44 i 1580 zmieniły zamek średniowieczny w renesansową rezydencję. W roku 1640 zamek przeszedł do rąk Michała Zebrzydowskiego, starosty lanckorońskiego, który wprowadził fortyfikacje bastionowe. W roku 1718 uległ pożarowi; został odbudowany około roku 1780 przez ówczesnego właściciela Hieronima Wielopolskiego. W latach 1842-96 był własnością rodziny Mieroszewskich. W roku 1850 pożar zniszczył bogate wyposażenie wnętrz. W trakcie odbudowy przeprowadzonej w latach 1866-77 zabudowano krużganki wewnętrzne dziedzińca. W latach 1902-39 zamek został wykupiony z rąk prywatnych przez spółkę powstałą do zorganizowania pensjonatu w Pieskowej Skale. Prace konserwatorskie w latach 1948-64 umożliwiły urządzenie w zamku muzeum, które stanowi oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Pierwotny zamek gotycki wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego znajdował się na wyższej tarasie wzgórza, na północ od dziedzińca arkadowego, 7 m powyżej jego poziomu. Zajmował niewielką powierzchnię skały zwanej Dorotką. Zapewne był założony na planie nieregularnym i przypuszczalnie miał wieżę. Poniżej znajdowało się podzamcze, na miejscu którego powstał w XV wieku zamek Szafrańców, założony na planie nieregularnym, z wieżą cylindryczną od zachodu; w niej zapewne umieszczono później bramę. Na narożniku południowo-zachodnim stanął dom mieszkalny jednotraktowy i dwudzielny, a obok drugi dom dochodzący do skały, na której wznosił się stary zamek zamykający dziedziniec od północy. Nie można dokładnie ustalić czasu powstania muru z krytym przyziemnym gankiem zakończonym cylindryczną basteją ze strzelnicami w dolnej kondygnacji. Basteja powstała zapewne dopiero na przełomie XV i XVI wieku. Z trzech stron zamek w XV wieku był niedostępny dzięki naturalnym warunkom terenowym. Natomiast od strony zagrożenia powstały murowane umocnienia w postaci murów i wieży. W XVI wieku nastąpiła zasadnicza przebudowa zamku. Od południa został dobudowany nowy dom, a następnie powstały trzykondygnacjowe krużganki otaczające wewnętrzny dziedziniec utworzony na planie trapezu. Na bramą od strony dziedzińca wprowadzono dwie kondygnacje loggi. Na zewnątrz, obok bramy wjazdowej, na wysuniętym ryzalicie została również umieszczona otwarta loggia, ale dopiero w XVII w. Po roku 1640 powstały fortyfikacje systemu bastionowego, rozpowszechnione w tym czasie w całej Europie. Nowe umocnienia składały się z dwóch bastionów i kurtyny z bramę przejazdową, ustawionych od wschodu i zamykających z tej strony dziedziniec przedzamkowy. Bastiony zbudowano z kamienia łamanego, częściowo z kamazatami i wypełniono ziemią. Prawdopodobnie zostały wykończone dopiero po wojnie w 1655 roku, skoro Szwedzi zdołali zdobyć zamek.
Ruiny zamku rycerskiego położone na niedostępnej skale wapiennej; poniżej od strony południowo-wschodniej znajdują się ruiny zamku barokowego. Można przypuszczać, że początek umocnień na skale sięga połowy XIV wieku kiedy została tam umieszczona strażnica królewska należąca do utworzonego przez Kazimierza Wielkiego systemu obrony granic od strony Śląska. Prawdopodobnie jeszcze w końcu XIV wieku Spytek z Melsztyna otrzymał od Władysława Jagiełły zamek w Rabsztynie. Następnie Rabsztyn przeszedł w ręce rodu Toporczyków, którzy w XV wieku nazwali się Rabsztyńskimi. W roku 1442 Władysław Wareńczyk zlecił Andrzejowi Rabsztyńskiemu odbudowę i umocnienie zamku. W XVI wieku władały Rabsztynem różne rody rycerskie, m.in. Bonerowie. Na początku XVII w. posiadał Rabsztyn Zygmunt Myszkowski, marszałek wielki koronny, który przed rokiem 1615 wzniósł zamek dolny, będący nieobronną siedzibą magnacką. W roku 1657 Rabsztyn spalili Szwedzi. Lustracje z lat 1765 i 1789 podają opisy zamku górnego, który podówczas był w zupełnej ruinie. Zachowały się fragmenty murów zamku górnego na skale oraz ściany trzech skrzydeł zamku. Zamek górny był posadowiony na skale, miał więc nieregularne ukształtowanie. W części zachodniej na skraju skały stała wysoka cylindryczna wieża, która runeła dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Poniżej skały od strony południowej znajdował się dzidziniec otoczony murem. Zamek dolny składał się z trzech skrzydeł mieszkalnych dwukondygnacjowych, zamykających dziedziniec z trzech stron. Z czwartej strony, od zachodu, znajdował się pierwotny dziedziniec zamku górnego. Wjazd do zamku prowadził od północy. Zamek w Rabszytnie jest ciekawym przykładem ewolucji zamku od średniowiecznej strażnicy, często spotykanej w pasmie jurajskim Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, przez późniejsze rozbudowy w celu stworzenia magnackiej rezydencji.
Ruiny zamku rycerskiego na cyplu wzgórza otoczonego zakolem Dunajca i pozostałości fortyfikacji nowożytnej na skraju prawobrzeżnej doliny Dunajca. Zamek górny na wzgórzu niedostępnym od strony rzeki wzniósł zapewne Piotr Rożen w latach 1350-70. W 1426 roku zamek kupił Zawisza Czarny z Garbowa. W połowie XV wieku Rożnów przeszedł na własność rodziny Tarnowskich, którzy zbudowali nowy zamek w dolinie, a górny opuścili. Zamek górny, który popadł w ruinę, był zbudowany z kamienia, na planie czworoboku zbliżonym do prostokąta. Zajmował powierzchnię około 1000 m2. Pozostały tylko fragmenty murów obwodowych i zabudowy wewnętrznej. Zamek dolny zaczął budować hetman Jan Tarnowski przed rokiem 1568. Można przypuszczać, że był zamiar wykorzystania prawego brzegu Dunajca w obrębie parowów i wzniesienia tam regularnego założenia z narożnymi umocnieniami w formie beluardów będących prototypem bastionu. Pozostał tylko kamienny beluard na narożu południowo-wschodnim oraz budynek bramny z zejściem. Beluard został wzniesiony z kamienia, na planie pięcioboku o osi 30 m, o ścianach grubości 3 m, z jednym pomieszczeniem wewnętrznym przykrytym grubym sklepieniem kamiennym z czterema otworami wentylacyjnymi. Wewnątrz biegł okólny drewniany ganek, z którego był dostęp do strzelnic umieszczonych po dwie na zewnętrznych bokach beluardu. Od strony dziedzińca beluard był zamknięty ścianą z przejściem do małego dziedzińczyka, prowadzącym po równi pochyłej na poziom dzisiejszego dziedzińca. Wyloty strzelnic, rozdwojonych na zewnątrz, znajdowały się pomiędzy kroksztynami podtrzymującymi silnie zarysowany gzyms. Zapewne beluard był przykryty ziemią, chociaż można również przypuszczać, że miał nadbudowę z kamiennym przedpiersiem i otwartymi strzelnicami. Beluard ustawiony jest pod kątem w stosunku do kurtyn, z która jedna, będąca poza tym skarpą zbocza, ma 70 m i ciągnie się do budynku bramnego ustawionego ukośnie w stosunku do jej lica. Budynek bramny, dwukondygnacjowy, był tak ustawiony na poziomie wąwozu wykorzystanego na fosę, że brama wjazdowa znajdowała się na wysokości prawie 7 m. Przejazd prowadził przez oba pomieszczenia na dziedziniec. Obok znajduję się jeszcze przesklepiona równia pochyła prowadząca obecnie na brzeg Dunajca, która niewątpliwie miała schodzić do północno-zachodniego beluardu, nie wybudowanego. Zamek beluardowy hetmana Tarnowskiego, nigdy nie był dokończony. Rożnów przechodził następnie do rąk różnych rodzin magnackich, jak Ostrowscy, Zamoyscy, Wielopolscy i od 1745 roku Stadniccy. Na początku XIX w. w beluardzie przykrytym dachem urządzona była gorzelnia dworska. Po wojnie prowadzono prace konserwatorskie.
Ruiny zamku królewskiego położone na wysokiej stromej górze (463 m n.p.m), na prawym brzegu Popradu. Był tu prawdopodobnie zameczek rycerski, jak na to wskazuje nazwa, ale już na początku XIV w. stanowił własność królewską, bowiem w roku 1312 należał do Władysława Łokietka. Można przypuszczać, że murowany zamek powstał na przełomie XIII i XIV w. i pełnił funkcję strażnicy zarówno strzegącej granicy, jak chroniącej poboru cel. W XV wieku mieszkali na zamku starostowie nowosądeccy, jak podaje Długosz. Zapewne starostowie przebudowywali zamek modernizując jego obronę. Zniszczony w roku 1657, pozostał ruiną. Zachowały się mury wieży cylindrycznej i ślady murów obwodowych, których badania przeprowadzono w 1966 roku. Pierwotnie zamek składał się z zamku właściwego założonego na kulminacji góry oraz przygródka chronionego wałami. Dziedziniec był otoczony murem, a od południa zamknięty budynkiem o układzie dwudzielnym. Przy murze zachodnim stanęła wielka wieża cylindryczna zbudowana z kamienia, o średnicy około 10 m. Od północy w odsłoniętych murach zamykających dziedziniec zachowały się strzelnice. Na zewnątrz rysują się ślady późniejszej dobudowy o nieokreślonym przeznaczeniu. Wjazd do zamku prowadził od strony wschodniej, zapewne przez warowną bramę widoczną jeszcze w połowie XIX wieku.
Pozostałości zamku rycerskiego położone na zalesionej górze (403 m n.p.m), na gruntach wsi Rudno. Najwcześniejsza wiadomość o Tenczynie pochodzi z 1319 roku, kiedy kasztelan krakowski Nawoj z Morawicy, pochodzący z rodu Toporczyków, zakłada wieś Tenczyn. Natomiast pierwsza wzmianka o zamku zjawia się dopiero w roku 1402 w testamencie właściela, Jana Tęczyńskiego. Można przypuszczać, że budowę zamku rozpoczął około 1350 roku Andrzej syn Nawoja, który pierwszy przybrał nazwisko Tęczyński i był właścicielem 15 okolicznych wsi, dających możliwość podjęcia wielkich inwestycji budowlanych. Ze wzrostem znaczenia i zamożności rodu zamek był rozbudowywany zarówno w XV jak i w XVI w. Około roku 1570 Jan Tęczyński przebudował zamek i uczynił z niego wspaniałą rezydencję renesansową. Ostatni z rodu Jan Tęczyński, kasztelan krakowski, wprowadził zewenętrzne umocnienia obronne przystosowane do broni palnej. Zamek średniowieczny przekształcony więc został w nowożytny zamek bastejowy z rezydencją. Po śmierci ostatniego z Tęczyńskich, w roku 1638 zamek przeszedł w ręce Opalińskich. Podczas najazdu szwedzkiego został w roku 1656 spalony, po czym odbudowany przez Lubomirskich, następnych właścicieli. Jeszcze w 1703 roku był zamieszkany, ale już w 1769 roku kaplica została zamknięta i zamek ostatecznie opuszczony stał się malowniczą ruiną. W latach 1912 i 1913 podjęto pierwsze prace zabezpieczające ruiny i kontynuowano je w latach powojennych od 1949 roku. Istniejące ruiny na planie nieforemnego wieloboku z narożnymi bastejami i fragmentami attyk renesansowych nigdy nie były badane metodycznie i planowo. Zachowanego opisu zamku z roku 1553 nie można dokładnie zinterpretować bez zestawienia z istniejącymi, a nie zbadanymi reliktami. Jednakże w zespole ruin wyraźnie występują fragmenty murów pierwotnego zamku murowanego na szczycie wzgórza. Można przypuszczać, że z pierwotnego założenia pochodzą mury zamykające zamek od północy i narożna baszta północno-wschodnia, nazywana w XVI wieku Dorotą. Nasuwa się przypuszczenie, że zamek pierwotny został założony na planie nieregularnego owalu, tak jak podobne zamki rycerskie powstałe w tym czasie w Małopolsce. Z okresu rozbudowy w XV wieku pochodzi zapewne wysoka wieża bramna, nazwana w XIX wieku wieżą Nawojową, oraz dwie wschodnie cylindryczne, wieże narożne. Przed zamkiem właściwym niewątpliwie już w XV wieku istniało przedzamcze, również otoczone murem. Około 1570 roku zamek właściwy został przebudowany i powstały nowe budynki mieszkalne w części wschodniej i piętrowe krużganki arkadowe wzdłuż trzech skrzydeł mieszkalnych. Od strony zachodniej dziedziniec był zapewne otwarty. W 1610 roku na miejscu starej została wzniesiona nowa kaplica obok wieży bramnej. Na przełomie w. XVI i XVII założono zewnętrzne fortyfikacje bastejowe od strony południowej i wschodniej. Zachowane ruiny dwóch bastei, południowej i zachodniej, wskazują, że były one pięcioboczne, wielokondygnacyjne, miały strzelnice i zwieńczenia attykowe. Wjazd do zespołu zamkowego prowadził od strony północnej przez wysunięte przedbramie (barbakan) w kształcie rondla i sień przejazdową o długości około 60 m, przesklepioną i opatrzoną strzelnicami w ścianie zewnętrznej. Był to jedyny w Polsce przykład tak ukształtowanego warownego wjazdu na zamek.
Zamek królewski na skalistym wzgórzu jurajskim wznoszącym się wśród niziny, na lewym brzegu Wisły, położony na południe od średniowiecznego miasta lokacyjnego; rezydecncja książęca i królewska od połowy XI w. do końca XVI w. Naokoło wzgórza znajdowały się niegdyś mokradła i łąki zalewane wodami Wisły i Rudawy, stanowiące naturalne przeszkody broniące dostępu do grodu. Wschodnia część wzgórza jest nieco wyższa i tam prawdopodobnie należy szukać pierwszych umocnień wczesnofeudalnego grodu, chronionego z trzech stron stromymi, skalistymi stokami, wałami i fosami. W obrębie grodu stanęły pierwsze budowle sakralne na Wawelu : rotunda NMP, na południowy zachód od niej kościół, którego relikty zostały odkryte dopiero w 1968 roku, na północ – pierwsza katedra wawelska pod wezwaniem św. Gereona, wzniesiona w połowie XI w. Obok niej, niemal na kulminacji wzgórza, zostały odsłonięte mury nieokreślonej budowli na planie kwadratu. Zapewne w obrębie tego grodu zaczęto w 1087 roku wznosić mury drugiej katedry wawelskiej zwanej Hermanowską. Wyniki badań archeologicznych i architektonicznych przeprowadzonych w latach 1921-39, nie zawsze w sposób metodyczny, nie pozwalają na dokładne określenie czasu budowy tzw. sali o 24 słupach oraz domniemanego gródka murowanego z wieżą, usytuowanego na wschodnim skraju wzgórza. Można przypuszczać, że na pozostałym terenie wzgórza było otwarte osadnictwo oraz gródek o konstrukcji drewniano-ziemnej na skraju zachodnim obok dzisiejszej wieży Złodziejskiej. Spalenie i znisczenie grodu przez Tatarów w 1241 roku spowodowało przemiany na wzgórzu wawelskim. W tymże samym roku Konrad Mazowiecki wzniósł umocnienia łączące pierwszą katedrę z rotundą, na miejscu których na przełomie w. XIII i XIV został wzniesiony mur obronny, częściowo zachowany. Pełną odbudowę zniszczonego grodu należy zapewne wiązać z działalnością budowlaną Bolesława Wstydliwego, o której wspominają przekazy historyczne z lat 1250-58. Zapewne w tym czasie zaczęto wznosić murowane umocnienia na północno-wschodnim skraju wzgórza. W 1265 roku po raz pierwszy całe wzgórze wawelskie zostało otoczone fortyfikacjami drewnianymi i stało się jednym warownym zespołem, składającym się z zamku właściwego w części wschodniej oraz lennych zabudowań, przeważnie kościelnych, w części zachodniej. Tak ufortyfikowany zamek wawelski odegrał znaczną rolę w walkach książąt o dzielnicę krakowską w drugiej połowie XIII w. Można przypuszczać, że na zarysie drewnianych fortyfikacji powstały w XIV i XV w. nowe fortyfikacje murowane z kamienia i otaczające całe wzgórze, zapewne wznoszone etapami. Konieczność dostosowania ich do skalnego podłoża spowodowała nieregularność zamku wawelskiego. Pożar w 1306 roku mógł znacznie przyspieszyć przebudowę umocnień zamku oraz jego zabudowę zarówno mieszkalną jak i sakralną. W obrębie umocnień właściwego zamku staneła nowa siedziba królewska. W linii murów zamykających dziedziniec od południa został wzniesiony jednotraktowy budynek mieszkalny z krużgankami, będący dobrym przykładem zabudowy przymurnej. Na północno-wschodnim cyplu skalnym przy starej wieży staneła na początku XV wieku nowa wieża mieszkalna, zwana Łokietkową, w której na piętrze znajdowała się dwukondygnacjowa sala o sklepieniu wspartym na jednym słupie. W roku 1320 Władysław Łokietek zaczął budować nową katedrę gotycką na murach romańskiej. W części zachodniej wzgórza za Kazimierza Wielkiego zostały wzniesione dwa kościoły : Św. Jerzego (1346) i św.Michała (1355); prawdopodobnie w tej części zamku były również budynki dla duchownych. System obrony zamku wykorzystywał w pełni niedostępność wzgórza. Mury obronne były zapewne wystarczającym zabezpieczeniem, bowiem na podstawie dotychczasowych badań można ustlić istnienie w tym czasie trzech wież w linii murów obwodowych. Od strony Wisły staneła wieża zwana Złodziejską, w dolnej kondygnacji wykonana z kamienia. Od strony wschodniej znajdowała się graniasta wieża zwana Duńską. Wieże te, których pierwotnej wysokości nie znamy, mogły pełnić funkcję strażnic. Od strony północnej nad podjazdem do bramy, która dopiero po połączeniu zamku z fortyfikacjami miejskimi w tej części zamku została umieszczona, staneła wieża nazwana później Zygmuntowską. W 1412 roku przekazana kapitule, jest obecnie dzwonnicą katedralną. Rozbudowę fortyfikacji zapoczątkował Władysław Jagiełło, który w 1394 roku podwyższył mury obwodowe, a na narożu północno-wschodnim obok wieży Lokietkowej wystawił poza licem murów obwodowych nową wieżę mieszkalną, zwaną Kurzą Nogą. Wieża ta, zbudowana na planie prostokąta, dwuprzestrzenna, miała w dolnej kondygnacji zachowane do dziś pomieszczenia sklepione, na piętrze zaś komnaty zapewne ze słupami, pełniące funkcję sypialni królewskiej. Od wieży było dojście do ganku na wysokim oskarpowanym podmurowaniu. Ganek prowadził do wieży wysuniętej 25 m. poza mury, zapewne latrynowej. Ślady tego dojścia są w tzw. Kurzej Stopie. Przypuszczalnie w tym czasie zaczęto fortyfikować wjazd do zamku wznosząc wieże i przedbramie. Za czasów Kazimierza Jagielończyka dodano od południa dwie wysokie wieże. Na południowo-zachodniej krawędzi wzgórza około 1462 roku staneła wieża zwana Sandomierską, zbudowana na czworobocznej podstawie, wyżej graniostosłupowa o zaokrąglnych narożach. Miała siedem kondygnacji ze strzelnicami przystosowanymi do broni palnej, była zwieńczona machikułami i dachem stożkowym. Na drugim końcu południowej ściany zamku stanęła podobnie ukształtowana wieża zwana Lubranką, obecnie Senatorską. Niestety, liczne przebudowy zatarły układ strzelnic. Była to najwyższa wieża w zamku, o ponad 20 m wysokości. W systemie obrony w drugiej połowie XV wieku wieże te nie mogły odegrać dużej roli, dlatego też pomiędzy nimi wzniesiono czworoboczną basztę zwaną Szlachecką. Pomiędzy nią, a wysokimi wieżami krańcowymi zostały wymurowane zapewne w XVI wieku dwie baszty : na odcinku zachodnim – Panieńska, mająca ściany ustawione skośnie do muru i zaokrąglone czoło, na odcinku wschodnim – Tęczyńska, zbudowana na planie pięcioboku z ostrym zewnętrzym narożem. Ponieważ istnieją wyłącznie relikty fundamentów odkopanych w 1945 roku, można tylko przypuszczać, że baszty były przystosowane do broni palnej. W latach 1502-36 za panowania Zygmunta Starego nastąpiła budowa nowej, renesansowej siedziby na miejscu średniowiecznego zamku. Wielki blok budynków mieszkalnych obejmował z trzech stron dziedziniec trzykondygnacjowymi skrzydłami o układzie jednotraktowym. Z czwartej strony zamykała dziedziniec ściana zwieńczona attyką. Trzykondygnacjowe krużganki otaczające dziedziniec powstały po 1521 roku. W latach 1644-46 z inicjatywy Władysława IV, a pod kierunkiem Jana Pleitnera, zostały wprowadzone nowe umocnienia ziemne, zapewne od zagrożonej strony południowej, i zbudowana wieloboczna basteja przy bramie wjazdowej. Tak obwarowany zamek oblegały w 1654 roku wojska szwedzkie. Zasadnicze zmiany w systemie obronnym nastąpiły w latach 1790-94 przez wprowadzenie nowych fortyfikacji murowanych z nasypami ziemnymi poniżej średniowiecznych murów obwodowych od strony Wisły. W wyniku trzeciego rozbioru Polski Kraków został włączony do Austrii. Następna rozbudowa nowożytnych fortyfikacji, przeprowadzona została w latach 1848-60 przez władze austriackie, była połączona niestety z wyburzeniem wielu dawnych umocnień i z dewastacją wnętrz zamkowych zamienionych na koszary. Po wykupieniu zamku przez społeczeństwo polskie w 1905 roku przystąpiono do badań, konserwacji i pełnej odbudowy w latach 1905-64.
Zamek książęcy położony na stromej skarpie na lewym brzegu rzeki Skawy, w południowo-wschodniej części miasta. Gotycki zamek zbudowano wkrótce po roku 1445, kiedy Zator stał się stolicą księstwa zatorskiego, należącego do oświęcimskiej linii Piastów śląskich. W 1494 roku Jan Olbracht kupił księstwo zatorskie, a w roku 1513 zostało włączone do Korony. Później aż do 1772 roku mieli na zamku swoją siedzibę starostowie niegrodowi. Zamek został przebudowany w 1836 roku przez Franciszka Marię Lanciego.
