Baranów Sandomierski

Zamek położony na nizinie dolnej Wisły, na północny zachód od miasta. Zespół zamkowy składa się z murowanej rezydencji, do dziś istniejącej i użytkowanej, umocnień bastionowych, z których zachowały się pozostałości dwóch bastionów na zachód od zamku. Prawadopodobnie istniał tu wcześniejszy zamek murowany, a jego fragmenty znajdują się w piwnicach dzisiejszego zamku. W r.1579 Baranów stał się własnością wielkopolskiej rodziny Leszczyńskich, którzy zapewne wkrótce potem rozpoczeli budowę nowej rezydencji. Jak można przypuszczać, zamek powstawał etapami i dzisiejszą postać otrzymał w latach 1591-1606. W r. 1677 został zakupiony przez Lubomirskich, którzy dobudowali trakt zachodni według projektu Tylmana Gamerskiego. Zamek założony na planie prostokąta, Regularność układu przestrzennego podkreślają cztery narożne cylindryczne baszty i osiowo ustawiona wieża, pod którą znajduje się wejście po schodach na wewnętrzny dziedziniec położony na poziomie piętra. Wewnętrzny dziedziniec otaczają trzy jednotraktowe skrzydła mieszkalne, a z czwartej strony zamyka ściana parawanowa zwieńczona późnorenesansowa attyką. Krużganki znajdują się w dwóch skrzydłach mieszkalnych i w ścianie parawanowej. Przy basztach narożnych wznoszą się szczyty akcentujące boczne skrzydło mieszkalne. W ostatnim etapie budowy zamku powstały od strony dziedzińca paradne schody zewnętrzne z niewielką loggią. Pierwotne umieszczenie schodów nie jest znane. Obrona rezydencji ograniczona była do dolnych strzelnic znajdujących się w przyziemiu poniżej dziedzińca. Zachowały się strzelnice w wieży wejściowej, pozostałe przerobiono na okna oświetlające przyziemie.

  • 100
  • 101
  • 22
  • 33
  • 44
  • 55
  • 66
  • 77
  • 88
  • 99

 

Dubiecko

Pozostałości zamku rycerskiego położone na południowo-wschodnim krańcu miasta, na lewobrzeżnej skarpie Sanu. Pierwotnie warowna siedziba rycerska znajdowała się na prawym brzegu Sanu. W 1407 roku król Władysław Jagiełło nadał Dubiecko Piotrowi Kmicie, kasztelanowi lubelskiemu, który założył miasto i nową siedzibę na lewym brzegu rzeki. Obok miasta został założony zamek zbudowany z drewna, będący zapewne tzw. fortalitium otoczony wałami i fosą. W 1519 roku Dubiecko przeszło jako wiano do rąk rodziny Stadnickich. Zapewne Stanisław Stadnicki, kasztelan zawichojski, zbudował murowany zamek zwany przez współczesnych kasztelem. Można przypuszczać, że zamek był założony na planie czworoboku, z dwoma równolegle do siebie ustawionymi budynkami mieszkalnymi, otoczony murem i fosami, z bramą od północy. W roku 1588 zamek kupił Stanisław Krasicki, kasztelan przemyski, założyciel zamku w Krasiczynie. Na początku XVII w. syn jego, Jerzy Krasicki, zawarł umowy ze znanym rzeźbiarzem Sebastianem Czeszkiem, co może świadczyć, że w tym samym czasie zamek był przebudowywany. W XVIII w. na miejscu zabudowań zamkowych stanął nowy murowany pałac barokowy, w którego piwnicach znalazły się relikty pierwotnego warownego założenia. W latach 1851-1958 pałac był własnością rodziny Konarskich. Prowadzone od 1959 roku prace zabezpieczające połączone z metodystycznymi badaniami odsłonily fragmenty dawnej zabudowy.

  • 3
  • 6

 

Ruiny zamku Kamieniec w Korczynie-Odrzykoniu

Ruiny zamku zwanego Kamieńcem, położone na wysokiej skalistej górze wapiennej (452 m. n.p.m.). Pierwszym umocnieniem na tej górze był zapewne murowany zamek, którego burgrabia Mikołaj był wymieniony w dokumencie z roku 1348. Po roku 1390 Władysław Jagiełło nadał Kamieniec podkanclerzowi koronnemu Klemensowi z Moskorzewa, należącemu do rodu Pilawitów. Klemens zbudował zamek górny z przedzamczem od wschodu (późniejszy zamek średni) i w 1397 roku uposażył również kaplicę zamkową, a w roku 1399 gościł na zamku, zapewne już wykończonym, króla Władysława. Od 1407 roku potomkowie Klemensa przyjęli nazwisko Kamienieckich, podkreślając tym samym rolę zamku jako głównej siedziby rodowej. W I połowie XV w. do skały górnego zamku dobudowano przedzamcze zachodnie. Około roku 1512 od strony wschodniej powstało nowe przedzamcze. W roku 1530 Kamienieccy zostali zmuszeni do sprzedania Sewerynowi Bonerowi zamku średniego wraz z nowym przedzamczem wschodnim. Jednocześnie Bonerowie otrzymali w zastaw zamek górny z przedzamczem zachodnim, który pozostał w ich rękach do roku 1577, kiedy wykupili go Kamienieccy. W roku 1593 zamek średni należący do Bonerów przeszedł jako wiano do Firlejów. Natomiast zamek górny z przedzamczem zachodnim Kamienieccy sprzedali w roku 1597 Sienieńskim, a ci z kolei odprzedają go Janowi Skotnickiemu. W tym czasie nastąpiła restauracja zamku połączona z przebudową i urządzeniem wnętrz. Zapewne wtedy została zbudowana również wielka skarpa podpierająca północno-zachodni narożnik zamku górnego. Córka Jana Skotnickiego, Zofia, wychodząc za mąż za Mikołaja Firleja wniosła w wianie zachodnią część zamku. W posiadaniu rodziny Firlejów pozostawał cały zamek aż do roku 1780. Następnie drogą kupna lub dziedziczenia należał do rodziny Scipio del Campo, w roku 1770 do Jabłonowskich. Na początku XIX wieku nastąpił jeszcze jeden podział zamku trwający aż do roku 1945. Zamek górny z przedzamczem zachodnim, tzw. zamek odrzykoński, należał do rodziny Biberstein-Starowiejskich, natomiast średni z przedzamczem wschodnim, tzw. zamek korczyński, poprzez Firlejów przeszedł w ręce rodziny Szeptyckich. Zamek zaczął popadać w ruinę już w końcu XVIII w. Jeszcze w r. 1796 miał zachowane dachy, a około r. 1860 Starowiejscy nawet wydali obiad w jednej z komnat. W końcu XIX wieku zamek był już malowniczą ruiną górującą nad najbliższą okolicą. Pierwsze prace konserwatorskie podjęto w 1904 roku, następnie dopiero w latach 1952-53. Badania archeologiczno-architektoniczne były prowadzone w latach 1966-69 . Obecnie w ruinach wyraźnie zaznaczają się poszczególne człony zespołu zamkowego; zamek górny, zamek średni oraz dwa przedzamcza - wschodnie i zachodnie. Pierwotnie zamek wzniesiony w ostatnich latach XIV wieku był zbudowany z kamienia, na planie nieregularnego wieloboku na kulminacji wzgórza (około 400 m2). Zapewne był to zamek bezwieżowy, jak można wnosić na podstawie dotychczasowych badań. Wejście doń prowadziło od północnego - wschodu przez ostrołukowy kamienny portal. Wewnątrz zamku w części zachodniej znajdowały się pomieszczenia mieszkalne, we wschodniej niewielki dziedzińczyk. Od wschodu rozciągało się wieloboczne przedzamcze pomocnicze (ok.600 m2), założone ze względu na małą powierzchnię użytkową zamku górnego dla umieszczenia budynków mieszkalnych i gospodarczych. Rozbudowy w XV i XVI w. przekształciły to podzamcze w tzw. zamek średni, będący w XVI w. rezydencją Bonerów. Założone na wschód od zamku średniego nowe podzamcze wschodnie na planie wieloboku zajmowało powierzchnię około 1700 m2. Mury obwodowe objęły również występujące na tym terenie skałki wapienne. Można przypuszczać, że na największej skałce górującej nad dziedzińcem a wysuniętej na zewnątrz w kierunku wschodnim mogła wznosić się baszta o nie znanym ukształtowaniu, skierowana w stronę zagrożenia. Wjazd do zamku wschodniego prowadził przez most na fosie i zewnętrzne umocnienia ziemne. Obok bramy w obrębie murów przedzamcza stał długi budynek wsparty skarpami. W narożniku południowo-zachodnim, przy zamku średnim, znajdował się budynek mieszkalny. Zamek górny został podwyższony o jedną kondygnację z wielką salą i innymi pomieszczeniami. Ponad nią był ganek straży, zaznaczony na zewnątrz wysuniętymi wspornikami. Rolę pomocniczą dla zamku górnego spełniało przedzamcze zachodnie, założone na planie nieregularnym z pełnym wykorzystaniem występujących tu również skałek. Na narożniku południowo-zachodnim stanęła wieża kilkukondygnacjowa z umieszczonym na zewnątrz herbem Pilawa należących do Kamienieckich. Obok wieży w murze południowym była brama z wysuniętym na zewnątrz przedbramiem. Zabudowania mieszkalne znajdowały się w narożniku północno-zachodnim. Na podstawie zachowanych murów nie można ustalić systemu obrony całego zespołu zamkowego, stanowiącego przez długi czas dwa oddzielne organizmy. Niemniej jednak ślady wałów i fos od wschodniej i północnej pozwalają przypuszczać, że włączone były w sytstem obrony całego zespołu. Zamek w Odrzykoniu jest przykładem przekształcenia feudalnego zamku średniowiecznego w zespół warowny, który na podstawie działów majątkowych mieścił dwie siedziby magnackie, żyjące własnym życiem i nieraz ze sobą skłócone.

  • 3
  • 4
  • 5
  • 59
  • 6
  • 7
  • plan

 

Przecław

  • 3
  • 4
  • 5
  • 685
  • 7

 

Rzemień

Zamek biastonowy na równinie na prawym biegu Wisłoki. W pierwszej połowie XV w. Istniała w tym miejscu warowna siedziba rycerska otoczona stawami i mokradłami, należąca do Tarnowskich. W roku 1546 przy podziale dóbr występuje opis wieży w Rzemieniu. Była murowana, podpiwniczona, miała część gospodarczą, na pierwszym piętrze mieszkania, a na drugim wielką salę przeznaczoną na uczty i zabawy. Wieża ta stała w obrębie wałów otaczających obszerny dziedziniec. W roku 1616 Rzemień kupił Stanisław Lubomirski, który w r. 1640 otoczył istniejącą wieżę mieszkalną nowymi fortyfikacjami ziemnymi na planie kwadratu (o boku 100 m), z czterema basztami narożnymi o dość małych barkach. Wjazd do warowni znajdował się od północy i prowadził przez podzamcze otoczone wałami ziemnymi o nieregularnym ukształtowaniu. Zachowana wieża jest dobrym przykładem typu domu mieszkalnego o spiętrzonych pomieszczeniach, występującego na ziemiach polskich w XV-XVI w.

  • 3
  • 4
  • 5
  • 6

 

Sanok

Zamek królewski położony na lewym brzegu Sanu we wschodniej części miasta, na wzgórzu (362 m. n.p.m.) ostro opadającym ku dolinie rzeki. Był tu pierwotnie gród wspomniany w XII i XIII w. przez kronikarzy ruskich. Zapewne na jego miejscu Kazimierz Wielki wzniósł około 1340 roku zamek, jak podaje Janko z Czarnkowa pisząc równocześnie o murowanych fortyfikacjach miasta założonego jeszcze w 1339 roku. Można przypuszczać, że również niektóre fragmenty obrony zamku były murowane, np. wieża, o której jest wzmianka w r. 1448. W połowie XVI wieku nastąpiła zasadnicza przebudowa zamku średniowiecznego; z tego okresu pochodzi zewnętrzny wystrój zachowanego budynku z ciosowymi obramieniami okien. Według opisu lustracji z r. 1665 zamek był otoczony murem, już wtedy wymagającym reperacji. Dom mieszkalny miał dwa piętra, na dole była izba sądowa, a na piętrze sala oraz pomieszczenia mieszkalne, mocno zniszczone i grożące ruiną. W opisie wymieniona jest wieża z więzieniem w piwnicy. Lustracja z r. 1765 podkreśla zły stan budynków. W XIX wieku nastąpiła rozbiórka murów i zabudowań. Do zniszczenia zamku przyczyniło się również obsuwanie się wzgórza podmywanego przez wody Sanu. Pozostał tylko jeden budynek, w którym obecnie mieści sie muzem. Dawny wjazd do zamku umieszczony na filarach zastąpił nasyp łączący wzgórze zamkowe z miastem.

  • 3
  • 4

 

Łańcut

Bastionowy zamek magnacki położony na wschód od miasta. W drugiej połowie XIV wieku Łańcut był własnością rodziny Toporczyków z Pilczy, którzy założyli tu swoją siedzibę warowną. Na niewielkim wzniesieniu został zbudowany zameczek, zapewne w pierwszej fazie drewniany, potem przebudowany i otoczony fosami. Na przełomie XVI i XVII w. należał do rodziny Stadnickich i odegrał znaczną rolę w warcholskich walkach między magnatami. W roku 1608 został zdobyty przez wojska Łukasza Opalińskiego, zniszczony i zrabowany. W obecnym stanie badań nie można dokładnie określić systemu jego obrony i powiązania z fortyfikacjami miasta. W r. 1626 ziemia łańcucka przeszła w ręce Lubomirskich. W latach 1629 – 41 Stanisław Lubomirski, wojewoda krakowski, wzniósł na wschód od miasta nową warowną siedzibę. Projekt wykonał i kierował budową Maciej Trapola, przy projektowaniu fortyfikacji pracował Krzysztof Mieroszewski. Układ przestrzenny zamku był oparty na pięcioboku z bastionami na narożach, z wielkim domem mieszkalnym w środku umocnień. Bastiony o ostrym kącie czołowym były pełne, na nich wznosiły się kawaliery do ustawienia dział, a na styku ściany czołowej z barkiem znajdowały się małe wieżyczki strażnicze. Ziemne umocnienia były otoczone skarpowymi murami z gankiem straży o wysokim przedpiersiu ze strzelnicami. Rezydencja mieszkalna składała się pierwotnie z czterech budynków jednotraktowych, trzykondygnacjowych, zamykających wewnętrzny dziedziniec. Na narożach miała baszty alkierzowe zbliżone w planie do bastionów, zwieńczone hełmami dopiero w roku 1688. Wjazd do zamku prowadził przez istniejącą do dziś wielką sień przejazdową, której sklepienie wspiera się na jednym słupie. Pierwsze piętro, tzw. piano nobile, miało charakter reprezentacyjny. Od strony zachodniej mieściły się dwie wielkie sale z zachowanymi stropami. Późniejsze przebudowy w nieznacznym stopniu zmieniły pierwotny układ wnętrz. Badania archeologiczne prowadzone w 1967 roku ujawniły mury zniszczonego budynku bramnego, przez który prowadził wjazd do zamku od strony miasta. Zamek w Łańcucie jest przykładem rezydencji obronnej typu palazzo in fortezza.

  • 10
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9

 

Lesko

Zamek bastejowy na wzniesieniu na prawym brzegu Sanu, otoczony parkiem. Założenie zamku nastąpiło zapewne na początku XVI w. w związku z przeniesieniem siedziby rodziny Kmitów z sąsiedniego zamku w Sobieniu, położonego na wysokiej górze i nie mającego dogodnych warunków terenowych do rozbudowy. W ciągu XVI w. i XVII w. powstał w Lesku zamek bastejowy na planie nieregularnego czworoboku z basztami i bastejami na narożach. Zachowała się jedna basteja na północno-wschodnim narożu, zbudowana na planie koła. W części północnej znajduje się wieża mieszkalna; na parterze jest pomieszczenie przykryte sklepieniem wspartym na wielobocznym słupie środkowym. Późniejsze przebudowy, a zwłaszcza w przebudowa w XIX w. wprowadzająca ganki od strony południowej domu mieszkalnego, spowodowała zniszczenie pierwotnego obronnego założenia.

  • 3
  • 4
  • 5
  • 55

 

Ruiny zamku Sobień

Ruiny zamku rycerskiego na wysokiej górze (450 m.n.p.m.), na prawym brzegu Sanu. Murowany zamek powstał zapewne na przełomie w XIV i XV. W 1490 roku był w posiadaniu możnego rodu rycerskiego Kmitów, którzy z Sobienia uczynili ośrodek swoich dóbr. W 1426 roku wzmiankowane jest już castrum. W 1474 roku zamek został zdobyty i częściowo zniszczony przez Węgrów. W XVI w. Piotr Kmita, starosta spiski, przeniósł swoją siedzibę do pobliskiego Leska i zamek został opuszczony. Zamek został zbudowany z kamienia, na rzucie nieregularnego czworoboku, który na skraju wzgórza, a więc w części zachodniej, był zakończony ostrym kątem z czworoboczną wieżą na narożu. W narożu południowym znajdowały się zabudowania mieszkalne. Wjazd do zamku prowadził z północnego wschodu przez przedzamcze, z którego zachowały się tylko fragmenty murów.

  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7

 

 

Źródło

"Zamki w Polsce"- Bohdan Guerquin

Notatki i własne obserwacje