Ruiny zamku w Rurce

Był tu zamek zakonu templariuszy, następnie joannitów, położony na nieznacznym wzniesieniu wśród łąk zalewowych na lewym brzegu rzeki Rurzycy. Warowna siedziba komturii zakonu rycerskiego templariuszy została założona w 1248 roku na ziemi darowanej przez księcia pomorskiego Barnima I. W obrębie warowni stanęła kaplica zamkowa murowana z ciosowego kamienia. Wjazd do zamku prowadził przez groblę od strony północno-wschodniej. Nie jest znany typ umocnień tej siedziby. Templariusze posiadali Rurkę jeszcze po kasacie zakonu do roku 1334, a następnie przekazali joannitom. W 1373 roku zamek joannicki został zdobyty i zniszczony (oprócz kaplicy) przez mieszczan z Chojny, a komandorię joannici przenieśli w tym samym roku do Swobodnicy. Zachowały się tylko mury kaplicy przerobionej na browar.

  • 122
  • 2
  • 3
  • 4

 

Ruiny zamku w Swobodnicy

Zamek zakonu joannitów położony nad jeziorem. Budowę zamku zaczęto w 1377 roku, a rozbudowano go w XV wieku. Był siedzibą komandora joannickiego aż do 1648 roku, a od r. 1680 stanowił własność margrabiów brandenburskich. Około połowy XVIII w. zamek przebudowano. Pierwotny zamek murowany był wniesiony na planie kwadratu (50x50 m), z wieżą w narożniku północno-zachodnim oraz domem mieszkalnym. Wjazd prowadził przez przedzamcze położone niżej, na zachód od właściwego zamku, i oddzielone od niego szeroką fosą. Na przedzamczu znajdowały się zabudowania gospodarcze i basteja wymieniona w dawnych opisach. Zamek był zbudowany z kamienia i cegły i pierwotnie otoczony wodami jeziora. Mury obwodowe miały znaczną wysokość dochodzącą do 15 m i były zwieńczone blankami. Chodnik straży mieścił się w szerokości korony murów. Najbardziej interesującym elementem obrony jest zachowana czterokondygnacjowa wieża w północno-wschodnim narożniku, do wysokości 11 m czworoboczna, w wyższej części cylindryczna. Wejście do wieży znajdowało się na wysokości 16 m nad poziomem terenu. W najniższej kondygnacji była studnia. Wyższe trzy kondygnacje miały strzelnice o wylotach szczelinowych, na trzeciej był urządzony w grubości murów piec chlebowy. Wieża zwieńczona stożkowym hełmem ceglanym otoczonym blankami miała 29 m wysokości. Przy murze północnym stał jednotraktowy dom mieszkalny, z którego zachowały się tylko częściowo piwnice. Była tam również kaplica, o której wspominają późniejsze opisy. W połowie XV w. nastąpiła zabudowa dziedzińca przez ustawienie na wprost bramy, przy murze wschodnim, dużego trzykondygnacjowego domu mieszkalnego (10,7 x 37 m w planie), w którym zamieszkał komendant. W połowie XVI w. dom został podwyższony o jedno piętro. W celu przystosowania do broni palnej podwyższono wieżę o jedną kondygnację obudowując stożek hełmu. Dokoła niego pozostało obejście, a w grubości muru umieszczono sześć stanowisk ogniowych, które miały boczne wnęki amunicyjne. Trzy strzelnice były skierowane w stronę wjazdu do zamku. Można przypuszczać, że ta kondygnacja powstała już na początku drugiej połowy XV w. i tym samym stanowi bardzo dobry przykład wprowadzania nowych elementów do systemu średniowiecznej obrony. Około połowy XVIII w. zamek przebudowano na rezydencję. Został zburzony pierwotny dom mieszkalny oraz zachodni odcinek murów z budynkiem bramnym (wspomnianym w opisie w XVII w.). Wzniesiono nowe skrzydła boczne i przerobiona elewacja zmieniły obronny zamek średniowieczny w barokowy pałac.

  • 10
  • 11
  • 12
  • 13
  • 14
  • 5
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • plan

 

Szczecin

Zamek książęcy wzniesiony na cyplu skarpy Odry, w obrębie dawnych fortyfikacji miejskich. Na miejscu obecnego zamku, na skarpie ograniczonej od północy i południa parowami, było pierwotnie osadnictwo otwarte, a w IX i X w. gród, zapewne związany z przedchrześcijańskim kultem religijnym. Prawdopodobnie w XII w. powstał zespół warowny, na którego wschodnim krańcu znajdował się gród o różnorodnej zabudowie i nieokreślonym zarysie umocnień. Na zachodnim krańcu tego zespołu znajdował się prawdopodobnie gród kasztelański istniejący w drugiej połowie XII w. Dotychczasowe próby odtworzenia układu przestrzennego tego warownego zespołu są jeszcze hipotetyczne, nie ulega jednak wątpliwości, że umocnienia ochronne nawiązywały to tradycyjnych grodów drewniano-ziemnych. W części wschodniej, a więc na miejscu dzisiejszego zamku, istniała w XIII w. zabudowa mieszkalna, wśród której znajdował się dwór książąt pomorskich. Szczecin stał się siedzibą książęcą na początku XIII w. Barnim I w r. 1243 założył miasto lokacyjne, a w r. 1249 obiecał mieszczanom znieść umocnienia oraz nie budować grodu w pobliżu miasta. W tym czasie został zupełnie zniszczony gród kasztelański, na miejscu którego w 1263 roku rozpoczęto budowę kościoła. Budowa murowanego domu przez księcia Barnima III wywołała głośny spór z mieszczanami szczecińskimi, którzy zburzyli wznoszone mury, aby utrzymać łatwy dostęp do istniejących już od r. 1283 fortyfikacji miejskich, zamykających teren zamku od strony północnej. Umowa zawarta w 1346 roku umożliwiła Barnimowi II wzniesienie w roku 1347 nowego domu mieszkalnego oraz położonej na zachód od niego kaplicy św. Ottona. Zarówno nowy dom, jak i kaplica zostały usytuowane na osiach skierowanych na północny-wschód. Dom mieszkalny, zwany w dokumentach Stenhus (11,4x25,8 m w planie), zawierał trzy izby, czytelne w reliktach fundamentów. Nie można ustalić, ile miał kondygnacji. Z kaplicy pozostały fragmenty murów zamykające wieloboczne prezbiterium. Również nie można dokładnie określić zasięgu dziedzińca związanego z tym domem, poza hipotetyczną linią murów miejskich zamykających go od północy. Przypuszczalnie cały obszar zajęty przez zamek był otoczony z pozostałych trzech stron wałami, zapewne wzmocnionymi drewnianymi konstrukcjami. Tak więc w połowie XIV w. zamek szczeciński stanowił warowny zespół składający się z wałów oraz jednego murowanego domu stanowiącego właściwą siedzibę księcia, i zabudowań gospodarczych wykonanych zdaje się z drewna. Właściwy zamek murowany zaczął budować książę Barnim III dopiero w 1365 roku, wznosząc od południa nowy, wielki dom mieszkalny z wieżą więzienną na narożniku południowo-zachodnim i pierwsze mury obronne, zwieńczone blankami, zamykające dziedziniec od zachodu, południa i wschodu. Od strony północnej podobną rolę może spełniał mur miejski. Powstał więc zamek na planie zbliżonym do regularnego czworoboku, ustawiony na osi północ-południe, z wieżą czworoboczną na narożu, z wjazdem od strony zachodniej. Wielki dom mieszkalny (15,5x52 m w planie) miał zapewne jednoprzestrzenny układ wnętrz na poszczególnych kondygnacjach. W latach 1491-1522 nastąpiła przebudowa tego domu polegająca na wprowadzeniu późnogotyckich sklepień, zachowanych obecnie tylko na parterze w części zachodniej. W latach 1530-38 wzniesiono budynek zamykający dziedziniec od wschodu, tak ustawiony, że odcinek muru obwodowego znalazł się wewnątrz piwnic. W tym czasie została również zbudowana druga wieża, zwana obecnie Zegarową, dostawiona do elewacji północnej wielkiego domu, a więc od strony dziedzińca. Dom zaś zwieńczono szczytami o późnogotyckiej dekoracji. Wielkie, jednoprzestrzenne sale były przykryte stropami wspartymi na słupach ustawionych na osiach pomieszczeń. Takie rozwiązanie wnętrz w dwóch skrzydłach oraz dekoracja elewacji inspirowały podobne rozwiązania na Pomorzu. Układ przestrzenny zamku późnośredniowiecznego powoli zatracał charakter obronny. Następna przebudowa miała miejsce w latach 1575-77. Przede wszystkim zburzono zabudowę zamykającą dziedziniec od zachodu oraz kaplicę Św. Ottona otoczoną murem z końca XIV w. Na utworzonym obszernym placu wzniesiono północne skrzydło zamku – dwupiętrowe, z nowożytną dwubiegową klatką schodową. Na przedłużeniu tego domu od strony zachodniej została wzniesiona jedna z najwcześniejszych ewangelickich kaplic zamkowych, pod wezwaniem św. Ottona, o wnętrzu jednoprzestrzenym przykrytym sklepieniem kolebkowym. Od strony zachodniej dobudowano trzecią wieżę zamkową, pełniącą rolę dzwonnicy. Dziedziniec zamknęło od strony zachodniej nowe skrzydło mieszkalne ustawione poza linią murów z końca XIV w. Wszystkie trzy skrzydła zamkowe, to znaczy wschodnie, północne i zachodnie, były zwieńczone renesansową attyką z grzebieniem ślimacznicowym, nawiązującym do polskich attyk renesansowych. Naokoło dziedzińca zbudowano jednokondygnacjowy krużganek. Niewątpliwie budowniczymi tego renesansowego założenia byli włoscy architekci działający w XVI w. w Szczecinie. Może byli to Antoni Wilhelm i Wilhelm Zachariasz, którzy pomimo przekształcenia nazwisk na brzemienie niemieckie byli z pochodzenia Włochami. Rozbudowa zamku zatarła całkowicie jego pierwotne założenie średniowieczne. Zamek stał się wspaniałą rezydencją książęcą mieszczącą bogate zbiory sztuki. W latach 1616-19 powstał jeszcze jeden budynek ustawiony na zachód od założenia zamkowego. Mieściła się w nim zbrojownia, biblioteka i muzeum. Utworzył się w ten sposób jeszcze jeden dziedziniec, zwany Żurawim, a obecnie Menniczym. Dewastacja zamku zaczęła się za czasów pruskich, kiedy po wymarciu książąt pomorskich, po władaniu szwedzkim przechodzi Szczecin w r. 1677 w ręce elektorów brandenburskich z rodu Hohenzollernów. Słynne zbiory zamkowe zostały wywiezione, zamek zaś powoli zatracał charakter rezydencjonalny. Usunięto szczyty na skrzydle południowym, zniszczono wnętrza zamkowe, w r. 1824 została zniszczona attyka, a w roku 1842 zburzono krużganki. Podczas II wojny światowej zamek zniszczono i spalono.

  • 10
  • 11
  • 22
  • 33
  • 4
  • 44
  • 5
  • 55
  • 6
  • 66
  • 7
  • 8
  • 9

 

 

Źródło

"Zamki w Polsce"- Bohdan Guerquin

Notatki i własne obserwacje